Het belangrijkste doel van deze contemplatie zal zijn om te onderscheiden tussen de concepten van impulsiviteit en spontaniteit. Reden om deze contemplatie te ondernemen is dat deze twee gewoonlijk, maar niet terecht, beschouwd worden als één.
Het Oxford English Dictionary beschouwt 'impulsiviteit' [in het Engels 'impulsiveness'] als "de kwaliteit van impulsief zijn in gevoel of handeling."1 Hiermee wordt impulsiviteit vanaf het begin van deze contemplatie referentie gegeven aan levende wezens, en aan mensen in het bijzonder. Want het zijn mensen par excellence die voelen en handelen. En hierin, zo begrijpen we, kunnen ze impulsief zijn. Nu kunnen in de Nederlandse taal [in lijn met het Engels] het zelfstandig naamwoord 'impulsiviteit' en het bijvoeglijke naamwoord 'impulsief' teruggebracht worden tot het zelfstandig naamwoord 'impuls'. Dit laatste woord heeft de originele structuur van zijn wortel behouden, die het Latijnse 'impellō' betreft. Want zoals het Nederlandse 'impuls' ontleed kan worden in 'im' en 'puls' kan het Latijnse 'impellō' ontleed worden in 'im' en 'pellō'. Met 'im' geen verandering ondergaand en met puls' geworteld zijnde in 'pellō' passen de secties en de gehelen één op één. Dit Latijnse (en Nederlandse) voorvoegsel 'im' nu heeft vergelijkbare functies als de voorvoegsels 'em', 'en' en 'in'. Eén van deze functies is het aanduiden van een initiatie. Een impuls is een geïnitieerde puls. Eerst was er geen puls, maar zijn initiatie maakte dat een puls verrees. 'Pellō' op zijn beurt draagt betekenissen die betrekking hebben op een in beweging of actie zetten.2 Dus een impuls kan dan begrepen worden als een initiatie van beweging. Deze betekenis volgend in het van 'impuls' afgeleide 'impulsief' kan die laatste begrepen worden als 'initiërend in beweging'.
Impulsiviteit is de kwaliteit van initiërend zijn in beweging. Op de vraag wat geïnitieerd wordt in beweging gaf het woordenboek alreeds een antwoord in zijn definitie van 'impulsiviteit'. Want de geïnitieerde beweging betreft die van "gevoel of handeling". Deze definitie zou meer precies zijn geweest wanneer hij had genoemd 'gevoel en handeling'. Want voor het bestaan van impulsiviteit zijn zowel gevoel als handeling nodig. Iemand met roerige gevoelens die echter niet leiden tot handelingen zal niet snel getypeerd worden als een impulsief persoon. En iedereen handelt. Echter handelen op zichzelf maakt een persoon niet impulsief. Dus 'gevoel en handeling' in plaats van 'gevoel of handeling' deel uit te laten maken van de definitie van 'impulsiviteit' is preciezer. Geheel accuraat is 'gevoel en handeling' echter ook niet. Iemand kan roerige gevoelens hebben, wervelend en kolkend, maar als deze persoon deze gevoelens negeert en handelingen stelt vanuit rationele overwegingen, kan van hem niet gezegd worden impulsief te zijn, zelfs hoewel zowel gevoelens en handelingen aanwezig zijn in een dergelijk geval. Het is alleen wanneer handelingen direct ontspringen aan gevoelens dat iemand beschouwd kan worden als impulsief. Zulk een persoon is, zoals het woordenboek noemt in zijn definitie van 'impulsief', "vervoerd door emotie".3 'Impulsiviteit' dan kan eenvoudig gedefinieerd worden als 'handelen uit emotie'.
Impulsiviteit is handelen uit emotie. Veel te vaak wordt zulk een impulsiviteit geglorifieerd in de hedendaagse Westerse cultuur. De ademruimte die wordt ervaren wanneer (door de Christelijke cultuur) onderdrukte emoties bevrijd en losgelaten worden is heel begrijpelijk. Het is echter niet erg glorifieerbaar. Vooral niet wanneer, en dit is vaak het geval, zulk een impulsiviteit geglorifieerd wordt onder de naam van 'spontaniteit'. Veel mensen zijn trots op zichzelf dat ze spontaan zijn, terwijl ze eigenlijk impulsief zijn. Wat dan is het verschil tussen impulsiviteit en spontaniteit? Om dit verschil aan te wijzen moeten we spontaniteit nauwer bekijken.
Het Nederlandse 'spontaniteit' kan [in lijn met het Engelse 'spontaneity'] gelezen worden als 'spontaan-iteit', waarin 'spontaan' de functie heeft van een bijvoeglijk naamwoord. Dit Nederlandse woord kan herleid worden tot het Latijnse ablatief 'spons', primair betekenend 'wil', 'vrijwillig', 'expres', 'doelbewust' en 'uit zichzelf'.6 Zoals nu roerige maar van handeling onthouden emoties niet leiden tot impulsiviteit leiden van handelen onthouden willen niet tot spontaniteit. Ook in spontaniteit moeten er handelingen zijn. Aldus, zoals impulsiviteit gedefinieerd werd als 'handelen uit emotie', kan spontaniteit gedefinieerd worden als 'handelen uit wil'.
Het Nederlandse woord 'wil' gaat terug naar de Indo-Europese basis 'wel' of 'wol'.7 In de Duitse taal vond deze wortel zijn weg naar het hedendaagse 'wollen', vertaalbaar als 'willen', 'wahlen', vertaalbaar als 'kiezen' en 'wohl', vertaalbaar als 'welzijn'. In de Nederlandse taal weerklinkt de voorgenoemde Indo-Europese basis ook nog steeds in 'welzijn' [in lijn met het Engelse 'wellness'],8 maar ook in 'weelde' [in lijn met het Engelse 'wealth'].9 Dus keuze, welzijn en weelde zijn allemaal gerelateerd aan de wil. Deze relaties nauwer bekijken kan een helderdere blik op de wil geven.
Als primaire betekenis van 'weelde', zoals het tegenwoordig gebruikt wordt, kan 'overvloed aan bezittingen' of 'overvloed aan wereldlijke goederen' gegeven worden .10 En de relatie die de wil heeft met weelde is dat de eerste een kracht kan zijn voor het bereiken van de laatste. Wil is de kracht achter de dynamiek die de destructie van actualiteit teweeg brengt voor de realisatie van mogelijkheid.11 De focus op de desbetreffende mogelijkheid zal natuurlijk afhankelijk zijn van het bewustzijn van degene die wil. En voor velen is de mogelijkheid van het bezitten van wereldlijke goederen de primaire focus van aandacht. Hun wil drijft hen naar weelde.
Nu wordt het vaak gezegd dat achter iedere wil een diepere wil ligt. De meer oppervlakkige wil wordt dan beschouwd als een vervorming van die diepere wil. En dit lijkt inderdaad het geval met het willen van weelde. Want hoe aantrekkelijk is het bezit van wereldlijke goederen als het niet samengaat met welzijn? Het kan gezegd worden dat in het willen van weelde de wil vervormd wordt in een begeren. De wil is vervormd aanwezig in het extern gerichte begeren van wereldlijke goederen. In het willen van welzijn echter is de aandacht teruggetrokken van de goederen van de buitenwereld en gefocust op zichzelf en op de eigen staat van zijn.12 Hier is het gewaarzijn aanwezig dat het wensen van welzijn beter is dan het begeren van externe goederen.
Waar de wil zeer vervormd aanwezig is in het begeren van externe weelde daar is deze minder vervormd aanwezig in de wens voor welzijn. 'Minder vervormd' maar niet 'onvervormd'. Want wensen is niet hetzelfde als puur willen. Waar begeerte naar weelde gefocust is op de externe wereld, en waar de wens voor welzijn gefocust is op zichzelf, daar zijn deze twee focussen samengenomen in de wil van keuze. Keuze draagt in zichzelf zowel een gerichtheid naar het eigen zelf als een gerichtheid naar de wereld, beide balancerend.13 Pure wil is de zelfbewuste keuze voor wereldlijke realisatie.14 Waar één van deze twee ontbreekt kan wil alleen vervormd aanwezig zijn, en niet puur. In de begeerte naar weelde is wil vervormd vanwege een gebrek aan innerlijk gewaarzijn. En in de wens voor welzijn is wil vervormd door gebrek aan uiterlijk gewaarzijn. In de wil van keuze echter is de wil puur vanwege een alomvattend innerlijk-uiterlijk gewaarzijn.
Spontaniteit werd gedefinieerd als 'handelen uit wil'. En met de wil gedefinieerd als 'de zelfbewuste keuze voor wereldlijke realisatie' kan spontaniteit ook gedefinieerd worden als 'handelen uit de zelfbewuste keuze voor wereldlijke realisatie'. Dit is nogal verschillend van impulsiviteit, die gedefinieerd werd als 'handelen uit emotie'. Waar spontaniteit behoort tot het willen, daar behoort impulsiviteit tot het wensen. Want de focus van aandacht op zichzelf die aanwezig is in wensen vinden we gereflecteerd in de emotionele zelfgecentreerdheid van impulsiviteit. Een emotioneel persoon ziet niets dan zichzelf in de golvende en soms stormachtige gevoelens die hem overstelpen. Als een derde categorie van handelen dan (behorend tot begeren) kan ook instinctie hier genoemd worden, die gedefinieerd kan worden als 'handelen uit instinct'.15 Want instinctieve wezens handelen eenvoudig uit een focus op hun omgevende wereld, zeer weinig zelfbewustzijn hebbend. Dit leidt dan tot het drievoud van instinctie, impulsiviteit en spontaniteit.
Er is echter ook een vierde. En deze vierde komt naar voren uit het onderscheid dat gemaakt kan worden tussen keuze willen en keuze verwerken. Dit verwerken van keuze vindt plaats op het niveau van de ratio.16 In deze rationele verwerking van kiezen kan het gezegd worden dat noch uiterlijk gewaarzijn noch innerlijk gewaarzijn aanwezig is in dezelfde vaste manier waarin uiterlijk gewaarzijn aanwezig is in instinctie en innerlijk gewaarzijn in impulsiviteit. In rationaliteit pulseert het gewaarzijn tussen deze twee. Het rationale denken wisselt snel op en neer tussen zelfgewaarzijn en wereldgewaarzijn, waarvan zijn keuze het resultaat zal zijn. Het is gewoonlijk afgezet tegen deze rationaliteit dat impulsieve mensen trots zijn op zichzelf omdat ze impulsief zijn, dit abusievelijk 'spontaniteit' noemend.
Boven brachten we de rationaliteit van verwerking van keuze naar voren. Dit fenomeen van rationeel wegen van wereldlijke en persoonlijke data zal een goed bekend fenomeen zijn voor de meeste mensen. Maar hoe moeten we de pure wil voor keuze begrijpen die aanwezig is in spontaniteit? Misschien kan deze pure wil voor keuze beter begrepen worden in contrast met de vervormde wil in zijn algemeenheid. Want een vervormde wil is begaan met wat voor keuze gemaakt zal worden, terwijl pure wil begaan is met dat een keuze gemaakt zal worden. Een vervormde wil is gericht op zekere particulariteiten. Een begeerte is begaan met specifieke objecten van de wereld, terwijl een wens begaan is met specifieke gevoelens. En ook in het verwerken van keuze jongleert de aandacht met particuliere data, met een particuliere uitkomst van die vewerking gezet als doel. Pure wil voor keuze echter is niet begaan met zulke particulariteiten. Die is begaan met keuze zelf, ongeacht de specifieke uitkomst van die keuze. In pure wil is wil, zogezegd, zijn eigen doel. We zien zulk een gedachte ook gereflecteerd in bijvoorbeeld Aristoteles' concept van praxis in zijn Ethica Nicomachea,17 of in de Hindoefilosofie van handelen in de Bhagavad Gītā.18 Deze filosofieën contempleren kan het begrip van ware spontaniteit zeker doen rijpen.
Het primaire doel van deze contemplatie was te onderscheiden tussen impulsiviteit en spontaniteit. Dit omdat deze twee vaak door elkaar gehaald worden, gewoonlijk door impulsieve mensen. Tijdens deze verwerking van onderscheiding borrelde twee andere concepten aan het oppervlak, namelijk de concepten van instinctie en van rationaliteit. Instinctie werd beschouwd als handelen uit de begeerte naar weelde, plaats vindend uit wereldgewaarzijn. Impulsiviteit werd beschouwd als handelen uit de wens voor welzijn, plaats vindend uit zelfgewaarzijn. Rationaliteit werd beschouwd als handelen uit het verwerken van keuze, plaats vindend uit het slingeren tussen wereld- en zelfgewaarzijn. En spontaniteit werd beschouwd als handelen uit wil voor keuze, plaatsvindend uit een alomvattend wereld- en zelfgewaarzijn.
Het zal duidelijk zijn dat zulk een alomvattend wereld- en zelfgewaarzijn niet gemakkelijk is om te bereiken. Het vraagt van ons om voorbij onze rationaliteit te gaan, en dit voorbij betreft niet de emotie. Dus voor we trots op onszelf zijn ten aanzien van rationele mensen vanwege ons spontaan zijn zou het goed zijn om bovenstaande contemplatie in overweging te nemen. We zouden heel goed gewoon emotioneel impulsief kunnen zijn.