In deze korte contemplatie zullen we nader ingaan op het begrip van zelfreflexiviteit.
Zelfreflexiviteit kan begrepen worden als een zelfbetrekking. Het doet zich voor wanneer een bepaald gegeven betrekking heeft op zichzelf. Zelfreflexieve explicaties zeggen bijvoorbeeld iets over zichzelf. In de Westerse filosofie wordt dit vaak als problematisch gezien omdat dergelijke explicaties leiden tot paradoxen, cirkelredeneringen of oneindige regressies. Soms leidt een zelfreflexieve explicatie tot een paradox. Een paradox is een schijnbare tegenstelling. Zelfreflexieve explicaties kunnen zichzelf tegenspreken. Neem bijvoorbeeld de explicatie 'deze explicatie is onwaar'. Wanneer deze explicatie waar is dan is het waar dat hij onwaar is. Maar als de explicatie onwaar is dan is hij dus waar. Dus bij beide waarheidswaarden is de conclusie tegenstrijdig met de propositie. Daarom is hij paradoxaal. Een ander voorbeeld is de explicatie 'deze explicatie is waar'. Als deze explicatie waar is dan is hij waar en als hij onwaar is dan is hij onwaar. Deze explicatie is niet paradoxaal. Echter bij beide waarheidswaarden is de conclusie gelijk aan de propositie. En dit kan beschouwd worden als een directe cirkelredenering. Bij indirecte cirkelredeneringen is de conclusie ook gelijk aan de propositie maar bevinden zich tussen die twee nog andere explicaties. Dat is hier niet het geval en dus betreft de voorgenoemde explicatie een directe cirkelredenering.
Om paradoxen en cirkelredeneringen te vermijden kan er een niveaudifferentiatie toegepast worden. Bij een niveaudifferentiatie wordt een onderscheid gemaakt tussen de niveaus van propositie en van conclusie. De propositie wordt dan als onderwerp gesteld en de conclusie als attribuut. Voor hen die bekend zijn met de taal van logica kan aangegeven worden dat 'e∧¬e' onrijmbaar is maar dat 'e∧Ne' wel rijmbaar is. Laten we voor de duidelijkheid een overzicht geven zoals in figuur 1.
| Unilevel | Multilevel | ||||
| Propositie | Conclusie | Propositie | Conclusie | ||
| Paradox | Onderwerp | Deze explicatie is niet waar | Deze explicatie is waar | Deze explicatie is niet waar | |
| Attribuut | Deze explicatie is waar | ||||
| Cirkelredenering | Onderwerp | Deze explicatie is waar | Deze explicatie is waar | Deze explicatie is waar | |
| Attribuut | Deze explicatie is waar | ||||
Figuur 1.
In figuur 1 zien we hoe bij de paradox op unilevel (één toegepast niveau) de explicatie 'deze explicatie is onwaar' als propositie op hetzelfde niveau tegenstrijdig is met de explicatie 'deze explicatie is waar' als conclusie. Echter op multilevel (meerdere toegepaste niveaus) is de explicatie als propositie niet tegenstrijdig met de explicatie als conclusie. Op deze wijze wordt een paradox vermeden. En op dezelfde wijze wordt ook een directe cirkelredenering vermeden bij de explicatie 'deze explicatie is waar'.
Bovenstaande niveaudifferentiatie die paradoxen en cirkelredeneringen kan voorkomen leidt echter wel tot een ander probleem, namelijk dat van de oneindige regressie. Een explicatie als conclusie kan namelijk evengoed fungeren als een propositie. En onder die propositie wordt dan weer een conclusie geplaatst, die op zijn beurt dan weer als een propositie kan fungeren, en zo voort tot in het oneindige. De enige oplossing voor bovenstaande problemen laat zich kennen in alteriteit. Door een explicatie simpelweg niet te betrekken op zichzelf maar op iets anders worden bovengenoemde problemen gemakkelijk vermeden.