'Tantra' is een Nederlands [en Engels] leenwoord uit het Sanskriet dat refereert aan "alle van vele teksten die de esoterische praktijken van enige Hindoe-, Boeddhistische - en Jain-sekten bespreken."1 In deze betekenis wordt het woord in het Sanskriet ook gebruikt wanneer het refereert aan "een systeem van denken" of "een set van doctrines".2 In Sanskriet refereert 'tantra' ook aan een weefgetouw of zijn in de lengte gerichte draden of aan de daarmee geweven stof,3, 4, 5 en van daaruit wordt tantra soms ook begrepen als een web of een weefsel.6 Andere, minder dominante, manieren waarop tantra wordt begrepen in Sanskriet is als een bestuur, een essentie of een inkorting.7 Soms wordt 'tantra' beschouwd als ontleend aan het Sanskriet woordt 'tantri', dat 'uitleggen' betekent,8 en als zodanig kan tantra beschouwd worden als een uitleg. Compositioneel bestaat 'tantra' uit de woorden 'tan' en 'tra'. 'Tan' refereert aan een uitbreiding.9, 10 Soms wordt ook het woord 'tanu', 'lichaam' betekenend, gezien als de wortel van 'tantra'.11 Het tweede deel van 'tantra', zijnde 'tra', refereert aan een bescherming.12 Dus compositioneel kan tantra begrepen worden als een uitgebreide bescherming of als een beschermde uitbreiding. De meeste van deze betekenissen hebben een zekere validiteit, zoals we zullen zien.
Om tantra nu correct te begrijpen moet een groter beeld worden geschetst. En de eerste lijnen daarvan dienen de dualiteit te indiceren waaruit zowel de kosmos als de mens bestaat, want beide bestaan uit de dualiteit van geest en materie.13 In de vereniging van deze twee op kosmische schaal komt de schepping als zodanig tot aanzijn, en op een menselijke schaal de mens als een individuele ziel.14, 15 Zulk een vereniging van geest en materie nu volgt een cyclus van involutie, waarin geest wordt ondergedompeld in materie (de neerwaartse boog), en van evolutie, waarin materie wordt gespiritualiseerd (de opwaartse boog).16 In de menselijke cyclus is de mens het keerpunt gepasseerd en is hij nu ergens halfweg op de opwaartse boog van evolutie geplaatst.17
Dus de mensheid als geheel staat op de boog van evolutie waar materie wordt gespiritualiseerd. Echter ieder menselijk individu heeft zijn eigen vergelijkbare cyclus.18 Binnen de mensheid kunnen de punten van evolutie van individuen verschillen.19 Aanvankelijk gaat de evolutie van een individu traag en min of meer automatisch vooruit onder invloed van het geheel van de mensheid, echter in latere stadia, wanneer het individu genoeg is gerijpt, betreedt hij het spirituele pad om bewust zijn evolutie, zijn spiritualisatie van materie, te bespoedigen.20
Ten aanzien van deze bewuste spiritualisatie van materie nu zijn twee benaderingen mogelijk. De eerste benadering neemt de geest als uitgangspunt van waaruit de materie van de lichamen (zoals het mentale lichaam, het emotionele lichaam, het fijnstoffelijke lichaam en het grofstoffelijke lichaam)21 onder zijn invloed wordt geplaatst. Dit kan beschouwd worden als een top-bodem-benadering en hoewel trager dan zijn tegenovergestelde benadering wordt deze methode beschouwd als veiliger en zekerder. De tegengestelde benadering is de bodem-top-benadering. Hier wordt uitgegaan van de materie van het lichaam of de lichamen, die wordt gemanipuleerd om ontvankelijk te worden voor de geest. Deze benadering kan een snellere spiritualisatie van materie opleveren, echter deze is ook veel gevaarlijker. Want wanneer men zich focust op de manipulatie van materie kan men zijn spiritualisatie als doel uit het oog verliezen. De geest uit het oog verliezend kan men verdwalen in de manipulatie van de krachten van materie en een zwarte magiër worden.22 Een ander gevaar dat schuilt in de bodem-top-benadering is dat de manipulatie van materie materiële krachten kan oproepen die de lichamen van de aspirant niet kunnen hanteren, leidend tot hun vernietiging.23 In beide gevallen zal de aspirant de toegebrachte schade moeten repareren, leidend tot een serieuze vertraging van zijn evolutionaire pad. De parabel van de haas en de schildpad kan hier van toepassing zijn.24
Dit bovengenoemde oproepen van materiële krachten heeft van doen met het oproepen van het zogenoemde kundalini-vuur, dat de primaire kracht van materie betreft.25 Dit vuur ligt latent in het laagste van de zeven etherische centra van het fysieke lichaam, namelijk het centrum aan de basis van de ruggengraat. De aspirant van de bodem-top-benadering zal de ontwaking van het kundalini-vuur in dat materie-representerende centrum trachten te manipuleren om het langs de ruggengraat door de vijf middelste centra te laten stromen (het heiligbeencentrum, het zonnevlechtcentrum, het hartcentrum, het keelcentrum, het centrum tussen de wenkbrauwen) omhoog naar het geest-representerende kruincentrum.26 Dit oprijzen van de kundalini gebeurt ook bij het besluiten van het pad van de aspirant van de top-bodem-benadering, echter in dit laatste geval doet zich dit voor op natuurlijke wijze en zonder veel manipulatie, en ook is er in het laatste geval nauwelijks risico op lichamelijke vernietigingen aangezien het lichaam dan gezuiverd en verfijnd genoeg is geworden via de invloed van het geestaspect om het kundalini-vuur te kunnen geleiden.27, 28
Waarom zou de bodem-top-benadering nou snellere resultaten geven dan de top-bodem-benadering? Het antwoord luidt: Omdat de mens tot op heden de meeste tijd in zijn cyclus heeft doorgebracht op de neerwaartse boog van involutie, zich focussend op het materie-aspect. Deze focus zit nog steeds ingebakken in zijn bewustzijn, en de aspirant van de bodem-top-benadering wil spiritueel gebruik maken van de neigingen die inherent zijn aan de materie van zijn lichamen. En één van de sterkste neigingen die verscholen liggen in het lichaam is die van voortplanting. Deze seks-drift wordt vertegenwoordigd door het heiligbeencentrum, dat zeer nauw gerelateerd is aan het centrum aan de basis van de ruggengraat,29 en de aspirant van de bodem-top-benadering maakt gebruik van de krachtige aanwezige seks-energieën om te proberen het kundalini-vuur te doen ontwaken. Manipulatie van de krachten van seks, van de drift om voort te planten, zit dus vaak ingesloten in de praktijken van aspiranten van de bodem-top-benadering.
Boven werden enkele belangrijke elementen van de bodem-top-benadering genoemd, en tantra volgt zulk een benadering. Tantra betreft "esoterische praktijken" of een "set van doctrines" binnen de bodem-top-benadering. Deze doctrines beschouwen de dualiteit van de mannelijke geest (Shiva) en de vrouwelijke materie (Shakti) en hun primaire eenheid, welke vereniging symbolisch wordt nagestreefd middels de praktijk van het verenigen van een mannelijk met een vrouwelijk menselijk lichaam.30 In dit streven naar vereniging wordt het materie-aspect, Shakti, betreffende in de mens het lichaam, centraal gesteld.31 Daarom kan begrepen worden waarom 'tantra' soms geacht wordt ontleend te zijn aan het wortelwoord 'tanu', 'lichaam' betekenend. En in deze praktijk worden de gevaren erkend. Dat is waarom gezegd wordt dat het doen rijzen van de kundalini en de praktijk van tantra altijd gedaan moeten worden onder de begeleiding en bescherming van een gearriveerd leraar.32, 33 Dit is waaraan de compositionele betekenis van 'beschermde uitbreiding' kan refereren. In de praktijk trachtend de kundalini te doen rijzen wordt het lichaamsbewustzijn uitgebreid naar een spiritueel bewustzijn onder de bescherming van een guru. Dat deze bodem-top-benadering, ook bekend als het linkerhand-pad (in tegenstelling tot de top-bodem-benadering, zijnde het rechterhand-pad), soms wordt beschouwd als een binnenweg naar het spirituele doel maakt de toepassing van de betekenis van 'inkorting' op 'tantra' ook plausibel.34
Dit werken naar het doen rijzen van de kundalini nu wordt gedaan in stadia, het ene bovenop het andere.35 En ook bij het werkelijke doen rijzen van de kundalini passeert het vuur het ene centrum boven het andere. Enigszins vergelijkbare volgordes kunnen ook gezien worden in het traditioneel weven van een kleed waarbij de ene in de breedte gerichte draad bovenop de andere wordt toegevoegd, en zo kan de relatie tussen tantra als een esoterische praktijk en als een weefgetouw gelegd worden, en dit maakt 'tantra' als refererend aan een weefsel ook duidelijk.
Nu wordt zoals gezegd in tantra de drift om voort te planten gebruikt en gemanipuleerd om gewenste resultaten teweeg te brengen. Sekspraktijken maken deel uit van tantrische praktijken, en het is specifiek dit deel dat de aandacht van Westerse zoekers heeft getrokken. Deze zoekers hebben de sekspraktijken uit hun originele esoterische context gesneden en ze nogal geïsoleerd in de Westerse wereld geïntroduceerd.36 Zo is Oosterse esoterische tantra in het Westen veelal vervallen tot het engageren in losse seksrelaties onder het excuus van het praktiseren van spiritualiteit.
Zulk een oppervlakkig engageren in losse seksrelaties nu wordt niet geadviseerd voor aspiranten van de bodem-top-benadering tot spiritualisatie. Geïsoleerd van de originele context raken de spirituele betekenissen verloren. Op een bepaalde manier is dit ook goed, want met dat verlies worden ook de gevaren die verbonden zijn met tantra-praktijken verminderd. Conductief voor spirituele progressie zijn deze praktijken echter niet. Dit geldt niet alleen voor de bodem-top-benadering maar ook voor de top-bodem-benadering. Aspiranten van de top-bodem-benadering tot spiritualisatie wordt geadviseerd zich te onthouden van zowel Oosterse als Westerse tantra.