De term 'Superman' wordt dominant gekend als geschreven met een hoofdletter, de naam uitmakend van een fictioneel comic-boek-figuur dat supermenselijke krachten heeft, zoals een enorme fysieke kracht en het vermogen om fysiek te vliegen.1
Voor het eerst verschijnend in 1938 in een comic-boek in de Verenigde Staten2 loopt het verschijnen van Superman synchroon met het verschijnen van de nazi-filosofie van de supermens of 'Übermensch' (letterlijk vertaald uit het Duits als 'overmens'). In deze filosofie worden de Germaanse rassen geponeerd als superieur aan andere rassen zoals het Semitische, die geponeerd worden als inferieur en daarom de corresponderende naam van 'Untermenschen' of 'ondermensen' worden gegeven.3
Zulke gedachten van raciale suprematie hebben natuurlijk de geschiedenis van de mensheid doorheen de tijdperken doordrongen, echter de moderne concepties van de supermens, zoals bij de nazi's, kunnen beschouwd worden als de uitkomst van reductionistisch Darwinistisch denken dat de mens reduceerde tot zijn fysiologie en hem beschouwde als puur de uitkomst van natuurlijke selectie.4 De raciale supermens was eenvoudigweg de passende supermens voor een reductionistisch, materialistisch tijdperk.5
De term 'Übermensch' zelf kwam alreeds voor in de werken van de moderne Duitse filosofen, en vooral in die van Friedrich Nietzsche (1844-1900).6 In Nietzsches denken was de supermens niet een raciaal product van fysiologische evolutie maar de mens die was losgebroken van de algemene Christelijke concepties van moraliteit om alleen en apart van de massa te staan in zijn eigen wil.7 Als zodanig werd de mensheid beschouwd als de brug tussen de dieren en de supermensen,8 maar dus niet op een Darwinistische manier van denken.
Nu besloot Nietzsche min of meer het tijdperk van modern denken, dat aanving met René Descartes (1596-1650).9 En vóór moderne tijden was het Christelijke denken overheersend in het Westen.10 Christenen onderhielden een meer transcendente conceptie van de supermens. De Christelijke supermens werd niet gevonden in het menselijke individu dat losbrak van de Christelijke moralen maar was het unieke privilege van Jezus Christus als Zoon van God. Mensen binnen het Christelijke denken hadden de mogelijkheid om naar de hemel te gaan als bevrijde menselijke zielen, maar ze waren nooit in staat om hun menszijn te transcenderen.
Andere en oudere religies zoals het Boeddhisme en het Hindoeïsme echter hadden alreeds individualisme en transcendentie gesynthetiseerd met betrekking tot het onderwerp van de supermens. In hun hoogst spiritualistische denken was de mens in staat om individueel het menselijke stadium te transcenderen. Aan zulk een transcenderend supermens werd in het Boeddhisme gerefereerd met de term 'boeddha' en in het Hindoeïsme met de term 'mahatma'. Behalve de term 'boeddha' wordt in het Boeddhisme ook de term 'bodhisattva' gebruikt om een zekere transcendentie van de menselijke staat te indiceren.11 Echter waar een boeddha verlichting bereikt en de aarde verlaat daar verzaakt een bodhisattva de gelukzaligheid van nirvana om uit compassie de wezens die achterblijven te helpen ook verlichting te bereiken.
De Sanskrietterm 'bodhisattva' bestaat uit de woorden 'bodhi', betekenend 'perfecte kennis' of 'perfecte wijsheid', en 'sattva', betekenend 'wezen', en een bodhisattva kan dan begrepen worden als een wezen met perfecte wijsheid.13, 14 Een Sanskriet synoniem betreft 'mahasattva', waarbij 'maha' 'groot' betekent, 'mahasattva' de betekenis gevend van 'groot wezen'.15 De Hindoeïstische term 'mahatma' is ook een Sanskriet-term en bestaat behalve uit 'maha' ook uit het woord 'atma(n)', dat refereert aan (een aspect van) de ziel, en 'mahatma' betekent dus 'grote ziel'.16 Dus in het Boeddhisme is de supermens een perfect wijs wezen en in het Hindoeïsme is hij een grote ziel.
Nu wordt in het Hindoeïsme (en enigszins in het Boeddhisme) gerefereerd aan de eigen leringen met de term 'sanatana dharma'.17 In meer recente tijden zijn deze leringen aangepast aan de westerse wereld en daar geïntroduceerd onder de vertaalde term van 'tijdloze wijsheid'.18 In deze tijdloze wijsheid worden de mahatma's, de supermensen, 'meesters van (de) wijsheid' genoemd,19 een term die met 'meester' ['master'] een fonetische relatie heeft met 'mahatma' en die met 'wijsheid' een semantische relatie heeft met 'bodhisattva'. En in die tijdloze wijsheid wordt dit stadium van de spirituele supermens beschouwd als de volgende stap in evolutie, volgend op de rijken van mineralen, planten, dieren en mensen.20, 21
Deze 'meester van (de) wijsheid' in de tijdloze wijsheid is duidelijk een spirituele conceptie van de supermens als doel van de mens. Passend bij het hedendaagse tijdperk van reductionistische wetenschap echter is er ook een materialistische conceptie van de supermens als volgende stap voorwaarts voor de mensheid opgerezen. Deze conceptie vinden we in het denken over zogenoemd 'transhumanisme'. Transhumanisme is "[een] geloof dat het menselijke ras kan evolueren voorbij zijn huidige beperkingen, [vooral] met gebruik van wetenschap en technologie".22 Transhumanisme, soms ook 'human 2.0' ['mens 2.0'] en 'human enhancement' ['menselijke verbetering'] genoemd, wil mensen verbeteren op een individuele en collectieve schaal via genetische, robotische en digitale aanpassingen. Op het moment maakt een dergelijk transhumanisme deel uit van de World Economic Forum-agenda en van zijn grote herstart-agenda.23, 24
Nu kan bovenstaande, zeker niet complete, lijst van concepties van de supermens op verschillende manieren gecategoriseerd worden. Eén set van categorieën verdeelt de concepties van de supermens in hen die het ideaal kunnen bereiken; het menselijke individu, het collectief van de mensheid en geen van de voorgenoemden. En de andere set van categorieën verdeelt ze in de gebieden waarop de mens voorzien is zijn perfectie te vinden; het fysieke gebied, het gebied van bewustzijn en het spirituele gebied.25
De avonturen van de superheld Superman bijvoorbeeld plaatsen het ideaal van de supermens buiten het bereik van zowel het menselijke individu als het collectief van de mensheid en richten zich op Supermans fysieke superkrachten. De Übermensch van de nazi's kon niet door individuen bereikt worden maar was een ideaal voor het collectief van de mensheid (door welbewuste behouding en uitroeiing), en met de focus op fysieke rassenkwaliteiten lag de focus op het fysieke gebied. De Übermensch van Nietzsche werd gesteld als een ideaal voor ieder individu dat zich in dat ideaal zou bevrijden van het collectief, en dit door te arriveren bij zijn eigen naakte wil en keuze, Nietzsches conceptie van de supermens focussend op het gebied van bewustzijn. De status van de supermens in het Christendom werd alleen bereikt door Jezus Christus, en deze status was onbereikbaar voor zowel individuele mensen als het menselijk collectief, en de Christelijke focus lag op het spirituele gebied. In het Hindoeïsme en het Boeddhisme waren de idealen van mahatma en bodhisattva bereikbaar voor individuen en de focus voor beide lag op het spirituele gebied. In de tijdloze wijsheid wordt meesterschap beschouwd als bereikbaar voor zowel individuele mensen als het menselijk collectief wanneer het gehele mensenrijk wordt verheven, en de focus ligt op het spirituele gebied. Het transhumanisme zoals gepromoot door het World Economic Forum wordt ook gezien als bereikbaar voor zowel menselijke individuen als het menselijk collectief, maar hun ideaal is gericht op het fysieke gebied.
We krijgen dus een overzicht zoals hieronder.
| Individueel bereikbaar | Collectief bereikbaar | Onbereikbaar | |
| Focus op spiritualiteit | Mahatma (Hindoeïsme) | Meester (Tijdloze wijsheid) | Jezus Christus (Christendom) |
| Bodhisattva (Boeddhisme) | |||
| Meester (Tijdloze wijsheid) | |||
| Focus op bewustzijn | Übermensch (Nietzsche) | ||
| Focus op fysicaliteit | Transhuman (World Economic Forum) | Übermensch (nazis) | Superman (Detective comics inc.) |
| Transhuman (World Economic Forum) |
Figuur 1.
Wat opgemerkt kan worden uit dit overzicht is dat samenlevingen die gericht zijn geweest op de supermens als een individueel spiritueel ideaal, zoals de Boeddhistische, vrediger zijn geweest terwijl diegene die zich hebben gericht op de supermens als een collectief fysiek ideaal, zoals de nazistische, verschrikkelijker zijn geweest. Het mag dan een waarschuwing zijn wanneer we zien dat het transhumanistische ideaal van het World Economic Forum verschijnt in dezelfde categorie als het nazistische Übermensch-ideaal.26 Op het moment van schrijven zien we met de introductie van de digitale Covid-passen in diverse landen bijvoorbeeld al een schisma verschijnen tussen een geprivilegieerde klasse van mensen die fysiek zijn 'verbeterd' ['enhanced'] met 'vaccinatie'-behandelingen en een minder geprivilegieerde klasse van mensen die een dergelijke rudimentair transhumanistische behandeling niet hebben ondergaan.
Het is niet dat menselijke lichamen helemaal niet verbeterd zouden moeten worden, in tegendeel, maar zulk een fysieke verbetering zou altijd de leiding van spirituele verbetering moeten volgen.27 Puur materialisme kweekt kwaadaardigheid.